De paradox van liberaal paternalisme

Groen liberalisme is een verruiming van het klassieke liberalisme door de uitbreiding van de morele cirkel. Die uitbreiding omvat niet-menselijke dieren en toekomstige generaties voelende dieren. Bij zo’n forse vergroting van het aantal morele patiënten neemt de individuele vrijheid van (nu levende) mensen behoorlijk af. Toch is groen liberalisme een vorm van liberalisme. De Vegansoof vroeg aan filosoof Floris van den Berg waarom groen liberalisme niet paternalistisch is. 

 Paternalisme betekent dat anderen besluiten wat goed voor jou is en dat anderen hun wil aan jou opleggen. Liberalisme daarentegen gaat uit van de vrijheid van het individu en streeft in politieke vorm naar een zo groot mogelijke vrijheid van allen. Echter, liberalisme heeft een noodzakelijke beperking: omdat die vrijheid voor allen geldt mag de vrijheid van de een niet ten koste gaan van de vrijheid van de ander.

Filosoof John Stuart Mill heeft dit uitgangspunt uitgewerkt tot het zogenaamde niet-schadenprincipe: alles mag zolang je anderen geen schade berokkent. Bij Mill bestond het morele domein uit alleen mensen (antropocentrisme). Groen liberalisme breidt de morele cirkel uit naar alle voelende wezens (sentiëntisme). Dat betekent in concreto dat in groen liberalisme veganisme een morele nullijn is. Immers bij het consumeren van dierlijke producten is leed berokkend aan dieren – en dat is in strijd met het liberale grondprincipe.

Paradox van liberaal paternalisme

Vanuit het perspectief van klassiek liberalen (oftewel antropocentrische liberalen) is veganisme een individuele keuze. Zij vinden het prima als mensen kiezen voor een dergelijk dieet, maar ze vinden niet dat dit aan anderen opgelegd mag worden. Vanuit groen liberalisme is het, zoals gezegd radicaal anders, en is veganisme van overheidswege verplicht. Een groen liberale samenleving is een plantaardige samenleving. Het lijkt hier alsof groen liberalisme paternalistisch is, maar dat is een paradox. Klassiek liberalisme stelt ook regels: moorden, stelen, martelen en verkrachten zijn verboden en strafbaar. Evenals pedofilie. En we accepteren ook niet als iemand zegt: ‘het is prima dat jij geen kinderen verkracht, maar het is mijn vrijheid om dat wel te doen.’ Een dergelijke uitspraak vinden we walgelijk. En terecht. Maar hetzelfde geldt voor de vleeseter die zich beroept op individuele vrijheid om dit te mogen doen. Er is sprake van leed, en van voorkoombaar leed en dus is het de rol van de staat dat leed te voorkomen door het stellen van grenzen.

Het stellen van grenzen aan vrijheid is geen kwestie van paternalisme al lijkt dat wel zo. Het vergt enige denkdiscipline om dit tot je door te laten dringen. Het beperken van de vrijheid om de vrijheid van andere voelende wezens te beschermen is geen paternalisme. Het probleem is dat de meeste mensen dit niet tot zich door willen laten dringen. Zoals ook de pedofiel toegeeft aan zijn lusten en daarmee kinderen schaadt. En dat is een vergelijking die mensen boos maakt, omdat die boosheid hun pantser is voor hun eigen immoraliteit. Groen liberalen komen echter op voor slachtoffers van leed waar de klassiek liberalen zich niet aan gelegen laten liggen, hoe tegenstrijdig dat ook is met hun eigen grondprincipe.

Floris van den Berg