Welkom op de ijzige hoogvlakte van het moralisme

Welkom op de ijzige hoogvlakte van het moralisme

“De Moraalridder kan niet bestaan zonder onze zwaktes. Ze minacht ons opdat wij haar kunnen minachten” Lotte Dunselman als De Gezel.

 Vandaag is de dag. De dag is vandaag“, roept actrice Anna Schoen als “De Moraalridder” die met geheven zwaard op een koude besneeuwde berg staat. “Welke dag? Wat staat er te gebeuren?” vraagt de toeschouwer zich af. De soort die De Moraalridder het meest haat, haar eigen soort de mens, moet worden overtuigd van al het leed dat die soort verricht.

Pas als mijn missie geslaagd is keer ik weder terug in het nu“. De Moraalridder leeft in de toekomst, omdat zij strijdt voor een betere wereld. En daarover heeft deze social justice warrior een heldere boodschap: “Als je strijdt, strijd dan voor alles en iedereen. En niet alleen voor je eigen achterban“. Dat klinkt moedig en ambitieus. Want onmiddellijk rijst de vraag voor wie of wat er gestreden moet worden; dat vereist een consistente filosofie. Wanneer Lotte Dunselman als “De Gezel” het publiek toespreekt met de woorden “Welkom op de ijzige hoogvlakte van het moralisme“, denkt het publiek nog dat De Moraalridder daadwerkelijk op een hoge berg in de sneeuw staat. Totdat Anna en Lotte hun toeschouwers meenemen in het verhaal.

Ontstaan van de voorstelling

Maar eerst even terug in de tijd. In november 2018 bezocht ik de voorstelling voor de eerste keer. Nu, in januari 2019, bezoek ik de voorstelling om er een recensie over te schrijven. Vooraf beantwoorden Lotte en Anna (van Toneelgroep Echo) mijn vragen over de voorstelling.

In 2016 leerden Anna en Lotte filosoof – en dus veganist – Floris van den Berg kennen. Voor een festival hernamen Anna en Lotte hun voorstelling ‘Stel Je Bent Een Koe’ uit 2014. Van den Berg leidde een nagesprek met het publiek. “Toen wisten we nog niet wat voor explosieve provocerende kracht we daarmee binnenhaalden,” aldus Anna, die nu overigens 2 jaar veganist is. “De nagesprekken logen er niet om. Floris ging er hard in en kreeg vaak de wind van voren. Vanaf dat moment zijn we Floris een beetje in het oog gaan houden en raakten we gefascineerd door zijn moraalridderschap“. De actrices kregen het beeld dat Van den Berg altijd bezig is met het strijden voor een betere wereld. Ze vroegen zich af hoe het zou zijn om zo te leven, omdat hij de meeste mensen tegen zich in het harnas jaagt. “Zou hij ook zo hard zijn voor zichzelf? Zou hij eenzaam zijn? Verdrietig? Teleurgesteld? Nou ja, onze fantasie sloeg op hol en fixeerde zich niet meer op Floris als persoon, maar op het archetype dat hij belichaamde: De Moraalridder“.

Emoties

Terug naar de voorstelling. De Moraalridder is inmiddels begonnen aan een hele tirade van wat er mis is met onze hedendaagse samenlevingen. De emoties lopen hoog op wanneer zij woest en verbitterd schreeuwt “Willen de dieren die je eet vermoord worden? Zorg dat je aan de goede, ethische, kant van de geschiedenis staat!“. Wanneer ze de vlees- en zuivelindustrie vergelijkt met genocide en de holocaust roept De Gezel haar tot de orde. De Moraalridder kalmeert weer wat. De Moraalridder legt het publiek daar later over uit: “Soms is het leven van De Moraalridder ‘me against the world’“.

In de voorstelling lopen de gemoederen tussen De Moraalridder en De Gezel soms hoog op. Hoewel De Gezel het inhoudelijk eens is met De Moraalridder, wil zij ook plezier beleven aan het leven. Ze wil niet voortdurend alleen maar strijden. Daarnaast heeft ze moeite met de toon van de boodschap. De Moraalridder wil de ‘positieve feedback’ van De Gezel allemaal niet horen en zet een koptelefoon op. “Moraalridderschap zou moeten gaan over moed. Dat je zelf ook niet perfect bent“, aldus De Gezel. “Dat je nog een lange weg te gaan hebt“. De frictie tussen De Moraalridder en De Gezel zit in de eeuwige morele strijd. Lotte zegt daarover tijdens de voorstelling: “Voor moraalridders is het nooit af. Het is nooit goed genoeg“. Lotte lijkt rust te willen. Even later zegt Anna: “Ik kies voor grotere dingen en soms is dat een last. Zeker als mensen je beginnen te mijden“.

In het interview vooraf legt Anna uit dat ze zich beseft dat haar rol voor veganisten een feest van herkenning is: “Waar je tegenaan loopt op sociaal vlak. Hoe je je kunt verliezen in de strijd en jezelf niet van je mooiste kant laat zien. Hoe niet-constructief dat kan zijn, of misschien ook juist wel. Hoe je omgaat met jezelf en je eigen minpunten. Hoe het nooit goed genoeg kan zijn. Hoe moedeloos je soms wordt van de wereld om je heen met haar normen en waarden die de jouwe niet zijn. Hoe het is om een minderheid te zijn“.

De voorstelling bevat een prachtige monoloog van De Moraalridder, vlak nadat ze knallende ruzie heeft gehad met De Gezel. In die monoloog vertelt De Moraalridder het publiek over haar eigen tekortkomingen. Ze heeft haar leren schoenen nog niet weggedaan, gaat twee keer per week naar de sauna, zet de verwarming in de winter te hoog, eet te veel, gebruikt haar auto te vaak, heeft twee kinderen op de wereld gezet en vindt het isoleren van haar woning te duur, om enkele voorbeelden te noemen. Het valt me op dat het publiek tijdens deze scene het meest stil is. ‘Zou de boodschap binnenkomen?’, zo vraag ik me af. Denkt iedereen nu: ‘Maar ik doe nog veel meer niet goed in het leven?’.

Veganisme

De boodschap van het veganisme wordt door vleeseters vaak als extreem bestempeld en werkt daardoor afschrikkend. Voor de voorstelling De Moraalridder geldt dat echter niet, zoals blijkt uit het incidentele gelach tijdens het meegeven van de serieuze boodschappen. Wanneer Anna een tirade afsteekt waarin ze het publiek ernstig en geëmotioneerd vertelt dat een dolfijn voor een steeds substantiëler deel uit plastic bestaat, merk ik op dat een paar mensen moeten lachen. Zij denken waarschijnlijk dat het een grapje is.

De voorstelling is zeer toegankelijk voor een breed publiek. “Voor mensen die een hekel hebben aan milieuactivisten, veganisten, social-justice-warriors, nou ja Moraalridders dus. Maar ook voor mensen die zich juist herkennen in dat profiel. Én voor mensen die er niet echt een mening over hebben, maar gewoon houden van mooie beelden, humor en goed acteerwerk, theaterliefhebbers“, aldus Anna vooraf. En dat klopt. Door het ijzersterke samenspel tussen Anna en Lotte, tussen rigiditeit en nuance, wordt niet-confronterend – met humor en zelfspot – gepleit voor een betere wereld. Een wereld die veganistisch is en waarin meer rekening wordt gehouden met een gezonde planeet. Mensen zullen waarschijnlijk niet veganistisch worden na het zien van deze voorstelling, maar er wordt zeker een zaadje geplant. En daarnaast wordt het publiek getrakteerd op een sterk staaltje theater dat goed is voor de buikspieren.

De ijzige hoogvlakte van het moralisme

Voorafgaand aan de voorstelling vroeg ik de actrices wat de kernboodschap van dit theaterstuk is. “Dat er altijd twee kanten van een verhaal zijn. Dat veroordelen over het algemeen niet constructief werkt. En dat je samen sterk bent, al ben je het niet op alle punten met elkaar eens. Er is altijd wel ergens een gemene deler te vinden“, aldus Anna. Lotte deelt Anna’s opvattingen over de wereld wel: “Anna heeft gelijk, de wereld zou een stuk beter af zijn als iedereen veganist zou zijn. Maar ik heb ook moeite met het fanatisme, met dat het lijkt alsof het ALLES en het allerbelangrijkste is“. Het vereist niet veel inbeeldingskracht om in te zien dat moraalridderschap eenvoudig tot de emoties kan leiden waarvan de actrices zich afvroegen of filosoof Floris van den Berg ze zou ervaren.

Tijdens de voorstelling zegt De Moraalridder: “Als je je ergens echt in verdiept, dan zie je het niet meer niet. Dan is het er de hele tijd… Dierenleed bijvoorbeeld. Ik had het niet nooit niet willen zien, maar nu zie ik het overal en ik kan dat niet meer óntzien”. In het interview vertelt Anna openhartig over de emoties die zij daardoor in haar eigen leven ervaart: “Hoe meer je goed probeert te doen, hoe meer je ziet wat er allemaal beter kan – niet in de laatste plaats bij mezelf. Als andere mensen keuzes maken waar ik het niet mee eens ben dan moet ik heel bewust een knop omzetten, om me daar niet door te laten raken. Er niet verdrietig of wanhopig van te worden. [Maar soms maakt het me] neerslachtig of paniekerig of woedend of cynisch. Soms voel ik me lastig of een buitenbeentje en heb ik het idee dat familie me minder makkelijk te eten vraagt, omdat dat gedoe is“.

Ik heb De Moraalridder nu tweemaal gezien. Na mijn eerste bezoek spraken Lotte en Anna me aan: “Jij zat zo mooi en aandachtig te kijken“. Ja, ik moet bekennen dat de voorstelling me raakt; de tweede keer misschien nog wel meer. Enerzijds omdat het me doet beseffen dat ik nog veel meer kan doen voor een betere wereld. Maar ook omdat sommige emoties pijnlijk herkenbaar zijn. Dat brengt me terug naar de eerste scene van het toneelspel. De Moraalridder stond niet écht in isolement in de sneeuw bovenop een koude berg. Het is een metafoor van hoe zij haar strijd beleeft. Ze is hard voor zichzelf, eenzaam, verdrietig en teleurgesteld. Op de ijzige hoogvlakte van het moralisme is het leven zwaar.

BART COLLARD
* De voorstelling is tot en met 21 februari 2019 te zien in de Nederlandse theaters. Kaartje kopen? Ga naar www.tgecho.com!


Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *