Politiecellencomplexen dienen veganistische maaltijden aan te bieden
Deze tekst werd in mei 2018 geschreven, en werd in overleg met een vak- en opinieblad tot en met december 2018 herschreven tot de huidige vorm. De auteur en het blad kwamen echter niet overeen over de uiteindelijke inhoud.
Gedurende een filosofische avondsessie vroeg ik me af in hoeverre het voor een arrestant mogelijk is om gedegen veganistisch te eten gedurende zijn of haar detentie in een politiecellencomplex[1]. Onder veganistisch eten wordt het eten van 100% plantaardige voeding verstaan. Dierlijke producten worden dus niet gebruikt. Bij dierlijke producten kan onder andere gedacht worden aan vlees, melk en ei. Een veganist eet bijvoorbeeld ook geen kaas, omdat dit gemaakt is van melk. In Nederland wordt gedurende detentie rekening gehouden met de voedselwensen van moslims, joden en vegetariërs. Ook wordt om medische redenen rekening gehouden met voeding van arrestanten. Böhler (2004) schreef hoe Volkert van der Graaf telkens weer geen veganistische maaltijd kreeg, terwijl gelovigen wel maaltijden kregen die kosjer of halal waren.
Ter vergelijking: hoewel het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap het aantal joden in Nederland op 30.000 schat (NIK, n.d.) komt het CBS (2016) in haar schatting over 2015 op 0,1 procent van de bevolking, wat zich vertaalt naar nog geen 17.000 mensen, of 1 op de 1000 inwoners. Met naar schatting ongeveer 82.000 veganisten in Nederland (NVV, 2017) was in 2017 ongeveer 0,5% van de Nederlandse bevolking veganist. Dat vertaalt zich naar grofweg 1 op de 200 inwoners. Hoewel de meeste cijfers over dergelijke onderwerpen niet heel betrouwbaar lijken te zijn, kan voorzichtig gesteld worden dat Nederland in elk geval meer veganisten dan joden telt.
Hoe staat het met de veganistische maaltijd voor arrestanten in andere landen? Eind 2017 werd in Portugal een wet aangenomen waarin staat dat in gevangenissen, ziekenhuizen en scholen veganistische maaltijden moeten worden aangeboden (Metro, 2017). Ook voor arrestanten in Californië gaat een veganistische maaltijd binnenkort formeel een standaardoptie worden (CBS SF Bay Area, 2018). Dit artikel onderzoekt de mogelijkheid voor de veganistische arrestant om de voeding behorend bij zijn of haar levensbeschouwing voort te zetten tijdens het verblijf in een politiecellencomplex. Hieronder zal worden ingegaan op relevante wet- en regelgeving, onduidelijkheden binnen het uitvoeringsbeleid omtrent de verstrekking van voedsel aan arrestanten en de situatie in de praktijk. Tot slot zullen enkele overdenkingen worden gedeeld.
Wet- en regelgeving
Wat is er geregeld omtrent maaltijdvoorkeuren van arrestanten? De politie heeft als plicht om haar arrestanten op een gedegen wijze te verzorgen. Artikel 50 van het Besluit Beheer Politie verplicht elke Eenheid een Commissie van Toezicht op de Arrestantenzorg (CTA) aan te stellen die hierop toeziet. De Regeling Politiecellencomplexen biedt een nadere invulling omtrent de verzorging van arrestanten. Artikel 12 van die regeling geeft een opsomming van gegevens van de arrestant die bij insluiting dienen te worden geregistreerd. Met betrekking tot voeding staat daarbij slechts het volgende vermeld: “diëet of voedselbeperking op medische of levensbeschouwelijke gronden” (lid 1 onder g). Veganisme is hier, evenals een religie, een levensbeschouwelijke grond. Volgens de regeling gaat het slechts om het registreren. Echter, doordat de overheid uit eigen beweging niet mag registreren welke religie een individu aanhangt, moet de registratie ervan het belang van de arrestant dienen. Dat impliceert dat het dieet of de beperking op grond van medische of levensbeschouwelijke gronden dient te worden gehonoreerd. Evenals een halal of kosjere maaltijd moet er dus ook een veganistische maaltijd worden aangeboden.
Kompol
Een onderzoek binnen Kompol[2] (Kennis Op Maat Politie) zorgt direct voor verwarring. Onder de rubriek “Beleid: Verzorging van arrestanten“, met als laatste wijzigingsdatum 23 januari 2017, wordt als beleid met betrekking tot het verstrekken van ‘eten’ aan arrestanten gesteld: “Bij het verstrekken van de maaltijden wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met geloofsovertuiging en medische indicaties“. Het gaat hier om geloofsovertuiging in plaats van levensbeschouwing, wat doet vermoeden dat slechts rekening wordt gehouden met religieuze redenen. Met veganisten hoeft dus überhaupt geen rekening te worden gehouden? Dat botst met hetgeen in de vorige alinea besproken is. Daarnaast: betekent ‘zoveel mogelijk’ dat als de cateraar geen halal voedsel levert de moslim pech heeft? Wat echter nog verwarrender werkt is dat vlak daaronder het kopje “Geloofsovertuiging en levensbeschouwing” staat, met daarbij slechts de tekst: “De geloofsovertuiging van een ingeslotene wordt zoveel mogelijk gerespecteerd“. Wordt de levensbeschouwing daarmee nu geïncludeerd of geëxcludeerd? Wat bedoeld wordt met ‘zoveel mogelijk’ blijft ook onduidelijk.
Intranet: drie documenten omtrent beleidsuitvoering
Op het intranet van de politie wordt een meer concrete invulling van het beleid gegeven. De cateraar biedt de politie drie soorten maaltijden aan voor de arrestant. Dat betreffen (1) een broodmaaltijd als lunch met wit of bruin brood met “hartig” en “zoet” beleg (Politie, 2015a). “Onder hartig beleg worden standaard kaas of vleeswaren verstaan. De kaas heeft geen toevoeging van smaakmakers zoals komijn of kruiden. De vleeswaren bevatten geen varkensvlees. Het zoet beleg [betreft] chocolade- of vruchtenhagel“ (Politie, 2015c, p.2). Het ontbreken van varkensvlees binnen de categorie vleeswaren heeft te maken met eventuele islamitische en joodse arrestanten, die omwille van hun geloofsovertuiging geen varkensvlees consumeren. Qua lunch zou vruchtenhagel – afhankelijk van het merk – de enige veganistische optie kunnen zijn. Bij chocoladehagel is het afhankelijk van de optie: puur of melk.
Brood bevat soms melk.
Daarnaast wordt ’s avonds (2) een warme maaltijd uitgedeeld (Politie, 2015a). Voor de warme maaltijd zijn zes keuzes beschikbaar: “2 met kip, 2 met rund en 2 vegetarisch. Allen zonder varkensvlees. Afhankelijk van het seizoen kunnen de maaltijden variëren. Op aanvraag kan de cateraar voldoen aan dieet- en geloofswensen” (p.8). Uit een interne memo blijkt echter dat aan arrestanten slechts drie soorten warme maaltijden worden aangeboden: rundvlees, vis en vegetarisch (Politie, 2015b). Een vegetarische optie als warme maaltijd is vaak echter niet veganistisch.
Tot slot kan (3) een zuivelnagerecht worden verstrekt. De zuivelnagerechten zijn per definitie niet veganistisch.
Jaarverslagen 2016 van de CTA’s
Hoe gaat dat in de praktijk? Uit een onderzoek naar de jaarverslagen van de CTA’s over 2016 (de jaarverslagen van 2017 zijn op het moment van schrijven van dit artikel nog niet beschikbaar) blijkt dat er met enige regelmaat door arrestanten wordt geklaagd over de ‘kwaliteit’ van het voedsel of de voedselverstrekking. De genoemde maaltijdkeuzes zijn niet altijd direct beschikbaar.
Ook een onderzoek naar een aantal oudere jaarverslagen van de CTA levert weinig concreets op. Wat opvalt is dat gelovige arrestanten, wat betreft voeding, hun religie behoorlijk kunnen voortzetten gedurende detentie. De religieuze grond lijkt boven de levensbeschouwelijke grond te worden geplaatst: “Met voedselwensen op medische of religieuze grond wordt rekening gehouden. Maaltijden bevatten standaard geen varkensvlees. De warme maaltijden worden opgewarmd in speciale ovens. Voor koosjere maaltijden is er een aparte magnetron en een aparte diepvries” (CTA Amsterdam, 2014, p.22). En “Op verzoek zijn halal of koosjere maaltijden beschikbaar. De commissie heeft NW [Cellencomplex Noord-West] tijdens de ramadan bezocht. Alle arrestanten die vastten werden op een aparte vleugel ondergebracht en kregen de maaltijden op aangepaste tijden” (CTA Amsterdam, 2015, p.25).
In vrijwel geen enkel document wordt over vegetarische of veganistische voeding geschreven. Over de maaltijden in de Eenheid Limburg in 2016 wordt wel gesteld: “Het aanbod laat ook wat te wensen over, maar er is wel halal en vegetarisch eten beschikbaar” (CTA Limburg, 2017, p.11). Veganistisch eten biedt echter een veel verdergaande beperking aan ingrediënten dan vegetarisch eten.
Omdat de jaarverslagen van de CTA’s weinig verdere informatie opleverden is een kort onderzoek verricht naar de praktische invulling van de Regeling Politiecellencomplexen en het uitvoeringsbeleid. Hoe reageren arrestantenverzorgers als een arrestant een veganistische maaltijd verzoekt?
Volgens arrestantenverzorgers…
Uit gesprekken in mei 2018 met vier arrestantenverzorgers van verschillende politiecellencomplexen in Nederland blijkt dat veganistische maaltijden niet (overal) tot de mogelijkheden behoren, omdat deze niet worden aangeboden vanuit de cateraar.
Een van de arrestantenverzorgers gaf aan dat de wet niet spreekt over extern besteld of – door bekenden van de arrestant – bezorgd voedsel. Zo bezien zou een veganistische arrestant zijn maaltijd op eigen kosten kunnen krijgen via familie (zelf bereid voedsel) of via een bezorgservice. Maar de betreffende arrestantenverzorger schetste zelf onmiddellijk een praktische belemmering bij dit punt: “In de praktijk wordt dat nooit toegestaan. Misschien in een uitzonderingsgeval om medische redenen. Maar niet om levensbeschouwelijke redenen. Het botst met onze huisregels. Je weet immers niet of er iets in het eten verstopt zit. En je weet ook niet wat voor stoffen er misschien in het eten zitten. Als wij dat accepteren zijn wij verantwoordelijk“. Overigens bleek dat de discussie over het conflict tussen de Regeling Cellencomplexen en het uitvoeringsbeleid – met betrekking tot het aanbieden van een veganistische maaltijd – eerder in 2018 heeft gespeeld op een van de cellencomplexen in Amsterdam. Arrestantenverzorgers vonden dat op basis van de regelgeving omtrent levensbeschouwingen rekening moest worden gehouden met veganisten. “Daar is uiteindelijk niets uitgekomen. Ik hoop dat je artikel wat teweeg brengt, want het beleid is krom“, aldus een andere arrestantenverzorger.
Overdenkingen
Waarom worden er in de Nederlandse politiecellencomplexen geen veganistische maaltijden aangeboden? De Regeling Politiecellencomplexen impliceert immers dat die maaltijden beschikbaar moeten zijn. En de cateraar stelt dat dat het geval is (Politie, 2015b) in tegenstelling tot de praktijksituatie. Zoals benoemd in de inleiding is veganisme een levensbeschouwing met een noemenswaardig aantal aanhangers. In Nederland is het aantal veganisten zelfs groter dan het aantal joden. Waarom wordt wel rekening gehouden met gelovigen en niet met veganisten? Discrimineert de politie tussen gelovigen en veganisten? Tussen godsdienst en levensovertuiging[3]?
Van den Berg (2018) noemt de veganistische maaltijd een vredesdieet: “Veganisme is een vredesdieet dat mensen samenbrengt. Maaltijden met dierlijke producten scheiden mensen in groepen. Een veganistische maaltijd is voor iedereen geschikt“. Zoals aangegeven eet een veganist geen vlees (zoals de vleeseter) en geen andere dierlijke producten (zoals de vegetariër). De vleeseter en de vegetariër eten wel allebei veganistische maaltijden. In het verlengde van het voornoemde solidariteitsargument van Van den Berg ligt een eenvoudig oplossing voor het probleem. Het veranderen van de vegetarische maaltijden in veganistische maaltijden vereist slechts enkele kleine ingrepen. Het zou een eenvoudige, maar effectieve, oplossing zijn die leidt tot minder dierenleed én meer mensen bedient.
BART COLLARD
Literatuur
Berg, van den, F. (2018). Het Vredesdieet. Gepubliceerd op 5 mei 2018. Opgehaald via https://stoppenmetvlees.nl/blog/het-vredesdieet/
Böhler, B. (2004). Crisis in de rechtstaat. Spraakmakende zaken, verborgen processen. Uitgeverij De Arbeiderspers: Utrecht.
CBS SF Bay Area (2018). California Considers Requiring Prison Inmates Have Acces To Vegan Meals. Online gepubliceerd op 25 april 2018, geraadpleegd via http://sanfrancisco.cbslocal.com/2018/04/25/california-considers-vegan-meals-prison-inmates/
CBS (2016). De religieuze kaart van Nederland, 2010-2015. Opgehaald via https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2016/51/de-religieuze-kaart-van-nederland-2010-2015
Commissie van Toezicht voor de Arrestantenzorg (2014). Jaarverslag van de Eenheid Amsterdam van 2013. Opgehaald via http://www.toezichtarrestantenzorg.nl/jaarverslagen/2013/
Commissie van Toezicht voor de Arrestantenzorg (2015). Jaarverslag van de Eenheid Amsterdam van 2014. Opgehaald via http://www.toezichtarrestantenzorg.nl/jaarverslagen/2014/
Commissie van Toezicht voor de Arrestantenzorg (2017). Alle jaarverslagen van 2016. Opgehaald via http://www.toezichtarrestantenzorg.nl/jaarverslagen/2016/
Metro (2017). It is now illegal not to offer vegan food at prisons, hospitals and schools in Portugal. Online gepubliceerd op 10 maart 2017. Geraadpleegd via https://metro.co.uk/2017/03/10/it-is-now-illegal-not-to-offer-vegan-food-at-prisons-hospitals-and-schools-in-portugal-6501872/
Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (n.d.). FAQ. Opgehaald via http://www.nik.nl/faqs-jodendom/
NVV (2017). 30 jaar NVV. Gepubliceerd op 10 augustus 2017. Geraadpleegd via https://www.veganisme.org/2017/08/10/30-jaar-nvv/
Politie (2015a). Uitvoeringsbeleid Catering. Versie 1.0. Opgemaakt op 26 januari 2015.
Politie (2015b). Interne Memo. Addendum op uitvoeringsbeleid versie 1.0, Opgemaakt op 26 januari 2015.
Politie (2015c). Banquetingmap catering arrestanten. Opmaakdatum onbekend.